ณ ตอนนี้ เปิดให้เข้าชมฟรี

         ก่อสร้างเมื่อปี พ.ศ. 2561 สถานที่ตั้ง บ้านผาสุก 180 หมู่ 8 ตำบลเวียงทอง อำเภอสูงเม่น จังหวัดแพร่ เพื่อจัดสร้างให้เป็นแหล่งการเรียนรู้วิถีชุมชนตำบลเวียงทอง การเริ่มต้นก่อร่างสร้างเมืองตอง(สันนิษฐานว่าเป็นจุดเริ่มต้นสร้างเมืองแพลหรือเมืองแพร่ในอดีต) ราว 700 กว่าปี อยู่ในช่วงสมัยของพญาลือไท(ลิไท) คนบ้านเมืองตองในอดีต แต่เดิมเป็นอาณาเขตของ อาณาจักร สุโขทัย เมืองลูกหลวง (หัวเมืองชั้นใน) เป็นเมืองหน้าด่านตั้งอยู่รายรอบราชธานีทั้ง 4 ทิศ คือ ทิศเหนือ ได้แก่ เมืองศรีสัชนาลัย (สวรรคโลก) ทิศใต้ ได้แก่ เมืองสระหลวง (พิจิตรเก่า) ทิศตะวันออก ได้แก่ เมืองสองแคว (พิษณุโลก) ทิศตะวันตก ได้แก่ เมืองนครชุม (ปากคลองสวนหมาก หน้าเมืองกำแพงเพชร) เมืองลูกหลวงเหล่านี้ กษัตริย์จะทรงแต่งตั้งพระราชโอรส หรือเจ้านายเชื้อพระวงศ์ชั้นสูงไปปกครองดูแล โดยรับนโยบายจากเมืองหลวง ส่วนเวียงตองเป็นชุมชนดังเดิม สืบเชื้อสายชาวสุโขทัยโบราณ อาชีพในสมัยก่อนคือการร่อนทองตามแม่น้ำยม เล่ากันว่า พญาลิ้นตองเป็นผู้ก่อตั้งอาณาจักรเวียงทองขึ้นในสมัยนั้น(ก่อนการก่อสร้างเมืองพลนครหรือเมืองแพร่ตลอดจนปัจจุบัน) มีพี่น้องร่วมเชื้อสายเดียวกัน 2 คน ได้ร่วมกันปกครอง โดยแบ่งเขตการปกครอง ออกเป็น 3 ส่วน ส่วนหน้าเมืองปกครองโดย พญาไชยมาตย์ ส่วนกลางเมืองปกครองโดย พญาลิ้นตอง(ผู้ปกครองนครเวียงตอง) ส่วนท้ายเมืองปกครองโดย พญาคำลือ(คำเขื่อน) ได้ก่อสร้างเวียง (เมือง,แคว้น คือ กำแพงหรือฮั่วบริเวณเมืองที่ถูกล้อมรอบไปด้วยคูน้ำ และ กำแพง หรือเมืองในสมัยก่อนเชียงแสนจนถึงล้านนา ส่วนมากจะถูกใช้เรียกในภาคเหนือและประเทศเพื่อนบ้าน นอกจากนี้ เวียง ยังเป็นหนึ่งในจตุสดมภ์ ชึ่งหมายถึง เมือง ซึ่งมีขุนเวียงเป็นผู้ดูแล สำหรับเวียงโบราณนั้นมีหลายแห่ง) ซึ่งจุดเริ่มต้นสร้าง สันคือหรือกำแพงเมือง("อั่ว" ภาษาเหนือ,ล้านนา) ได้เริ่มต้นสร้างสันคือที่บ้านเวียงป่าเป้าดอนใจ(บ้านเขื่อนคำลือปัจจุบัน) ติดน้ำยมขึ้นมาตลอดแนวจนถึงสามเหลี่ยม บริเวณห้าแยก หมู่ที่ 10 ถึง หมู่ที่ 7(บริเวณบ้านร่องอีแจ๊ะ) ปัจจุบันไม่หลงเหลือร่องรอยของสันคือเพราะชาวบ้านต่างปรับพื้นที่ดินปลูกบ้านเรือนเพื่อเป็นอยู่อาศัย พญาลิ้นตองเป็นผู้ก่อตั้งวัดทองเกตุ(วัดเดิม) พญาไชยมาตย์เป็นผู้ก่อตั้งวัดไชยมาตย์ และพญาคำลือเป็นผู้ก่อตั้งวัดเขื่อนคำลือ เล่ากันว่าในสมัยนั้น พญาลิ้นตองได้ขี่ม้าขาวออกตรวจราชการบ้านเมือง ในขณะที่กำลังก่อร่างสร้างเมืองอยู่นั้น ได้เกิดเหตุการณ์ที่ทำให้พระองค์เสียพระทัย โดยการจากไปของภริยา(แม่เจ้าเฮียงคำ) ได้จมน้ำเสียชีวิต เหตุเกิดจากการลงไปอาบน้ำ/เล่นน้ำ แล้วถูกกระแสน้ำวนดึงร่างลงไปใต้น้ำ ว่ากันว่าขนาดเรือยาว 12 ที่นั่ง ยังจมหายไปทั้งลำ ทำให้พญาลิ้นตองได้เสียพระทัยเป็นอย่างมาก หลังจากเหตุการณ์ในครั้งนั้น พญาลิ้นตองกับพญาไชยมาตจึงนำไพร่พลบ้านเวียงทองบางส่วน อพยพขึ้นเหนือข้ามแม่น้ำยม ผ่านถนนพญาพล(พญาลิ้นตองได้สถาปนาชื่อขึ้นเพื่อเริ่มต้นชีวิตใหม่ นามว่า "พญาพล") ขึ้นไปตั้งรกรากสร้างเมืองขึ้น ตลอดจนเป็นเมืองแพร่ในปัจจุบัน และให้พญาคำลือปกครองเวียงทองสืบไป
    ** ต่อมาสายน้ำยมได้เปลี่ยนสายมายังบริเวณริมฝั่งวัดทองเกตุเดิม ทำให้บริเวณโบสถ์วัดทองเกตุเก่าถูกน้ำกัดเซาะพังเสียหาย จึงต้องยกพระประธานภายในโบสถ์ออกมาไว้ริมข้างแม่น้ำยมแล้วสร้างศาลาครอบไว้อีกที **